Yurt dışına kaçırılan 6 tarihi eser Türkiye’ye iade edildi
Seher Alp
7 min read
Anadolu’daki antik kentlerden yağmalanarak ABD’ye kaçırılan Lucius Verus heykeli, Attis heykelciği, Apollon heykelciği, Kusura tipi idol, düver pişmiş toprak levhası ve 4 modüllü sütunlu lahit yine Türkiye’ye kazandırıldı.
İade süreçleri için Manhattan Bölge Savcılığı, Amerikan İç Güvenlik ve İstihbarat Ünitesi (HSI), Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Antalya ve Burdur müze müdürlükleri, New York Kültür ve Tanıtma Müşavirliği ve Tanıtma Genel Müdürlüğü ortak çalıştı.
Antalya Müzesi’nde, Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, ABD Ankara Büyükelçisi Jeffry Flake ve ABD’nin Manhattan Bölge Savcı Yardımcısı Albay Matthew Bogdanus’un katıldığı merasimle yapıtların teslim mukavelesi imzalandı.
‘Yarım asırdır onların peşini bırakmadık’
Bakan Ersoy, yaptığı konuşmada, yıllar evvel bulunduğu topraklardan ayrılan yapıtların, değerli emekler ve hukukun üstünlüğü unsuru çerçevesinde tekrar ilişkin olduğu yere iade edilmesi münasebetiyle bir ortaya geldiklerini söyledi.
İadesi sağlanan yapıtların her birisinin seyrinin farklı olduğunu belirten Ersoy, ilişkin oldukları topraklardan koparılan yapıtların peşini yarım asırdır bırakmadıklarını vurguladı.
Ersoy, 1967’de ABD’de açılan stantta yer alan bir küme bronz heykelin Türkiye kökenli olduğunun değerlendirildiğini lakin nereye ilişkin olduğunun bilinmediğini hatırlatarak, şöyle devam etti:
“Heykel kurallarının üstündeki yazıtları eşleştiriyor”
“Bu yapıtların nereye ilişkin olduğunu ispatlamak için büyük bir uğraşa giren Jale İnan Hoca, 1970’li yıllarda Burdur’da yer alan diğer bir bronz heykel buluntusundan haberdar oluyor. Kelam konusu heykeli, ABD’de gördüğü örneklerle karşılaştırdığı vakit, kökenlerinin Burdur vilayetimizin hudutları içinde yer alan Bubon Antik Kenti olduğunu anlıyor. Bunun üzerine alanda kazılara başlıyor ve stantta yer alan heykeller ile alanda bulduğu heykel düsturlarının üstündeki yazıtları eşleştiriyor. Bu çalışması dünya çapında kabul görüyor. Ancak bütün bu gayretler, yapıtların ülkemize iadesi için kâfi olmuyor.”
‘Gerekli memleketler arası iş birliği yoktu’
Yasa dışı olarak yerlerinden edilmiş kültür varlıklarının tespiti için değerli çalışmalara imza atmış bir araştırmacı olan gazeteci müellif Özgen Acar’ın ise Jale Hoca’nın bilimsel çalışmalarına kriminolojik denebilecek kanıtlarla katıldığını aktaran Ersoy, fakat bu net bilgilerin Türkiye’nin sonuç almasına yetmediğini kaydetti.
Ersoy, bu durumun o periyotta gerekli memleketler arası iş birliğine ulaşamamaktan kaynaklandığına işaret etti.
‘Sanatsal özellikleri açısından son derece etkileyici bir eser’
Bakan Ersoy, milattan sonra 1. ve 2. yüzyıllara ilişkin olan ve İmparator Lucius Verus’un tasvir edildiği heykelin sanatsal özellikleri açısından son derece etkileyici bir eser olduğunu vurguladı.
Bubon belgelerinin yıllar içindeki olumsuz dönüşlere karşın yine açılmasına karar verdikleri bir periyotta, Manhattan Bölge Savcılığı’nın Amerikan İç Güvenlik ve İstihbarat Ünitesinin işbirliğiyle bir soruşturma yaptığını öğrendiklerini ve bir yılı aşkın müddetle tüm güçlerini bu bahse ağırlaştırdıklarını bildiren Ersoy, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Çok tiziz bir çalışma yürüttük”
“Parçalara ayrılmış lahit de artık ilişkin olduğu topraklarda”
Ersoy, Perge kökenli bir sütunlu lahdin de Almanya’daki Kassel Müzesi’nde olduğunu öğrenen Bakanlığın, 1970’li yıllarda teşebbüslerde bulunduğunu lakin çalışmaların sonuç vermediğini tabir etti.
Eserin bilimsel olarak Perge’ye ilişkin olduğunu ispat etmenin yetmediğini, kaçak olarak götürüldüğünün de ispatının beklendiğini belirten Ersoy, “Biz de yine işe koyulduk. Lahdin iadesi konusunda, evrakımıza temel oluşturması için Kaçakçılıkla Çaba Dairemiz ve Antalya Müzesi Müdürlüğümüz, ortak bir çalışma yürüttü. Hem yaş hem ikamet ettiği yer prestijiyle husus hakkında bilgisi olabilecek bireylere başvurduk. Bilimsel olaraksa Prof. Dr. Ramazan Özgan’dan raporlar aldık. Bu gayretler, Manhattan takımının bulgularıyla da örtüşünce, işbirliği sürecimizde değerli bir kademeyi geçmiş olduk. Muhtemelen daha kolay taşınabilmesi için kesimlere ayrılmış bu lahit de artık ilişkin olduğu topraklarda. Lahdin onarımı için gerekli çalışmalara süratle başlayacağız.” diye konuştu.
“Çok mutluyum”
Yeniden Türkiye’ye kazandırılan yapıtlarının Balıkesir, Afyonkarahisar ve Burdur kökenli olduğunu kaydeden Ersoy, bilgi ve dokümanların ABD’ye iletilmesi sonrasında tamamlanan soruşturmalar kapsamında yapıtların ilişkin olduğu topraklara iade edildiğini söyledi.
Ersoy, “Hem yarım asırlık bir sürecin en azından bir kısmının tamamlanmasına şahit ve takviye olmaktan hem de bu varlıkların ülkemizin kültürel mirasına katkısını görmekten dolayı çok memnunum. Bu süreci titizlikle koordine eden Albay Matthew Bogdanos, HSI Özel Casusu Robert Mancene, Savcılık uzmanları Apsara Iyer ve Daniel Healey’e teşekkür ederim.” sözlerini kullandı.
“Bu iş burada bitmeyecek”
ABD’nin Ankara Büyükelçisi Jeffry Flake, ülkesi ile Türkiye ortasında kültür mirasını müdafaa mutabakatını imzaladıklarını belirterek, “Kaçakçıların ülkeden çıkardığı yapıtları geri getirmeyi bir imzayla taçlandırdık. Bu iş burada bitmeyecek.” dedi.
Büyükelçi Flake, Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy ile, Türkiye’deki antik kentlerden yağmalanarak ABD’ye kaçırılan Lucius Verus heykeli, Attis heykelciği, Apollon heykelciği, Kusura tipi idol, düver pişmiş toprak levhası ve 4 modüllü sütunlu lahdin Antalya Müzesinde düzenlenen iade merasimine katıldı.
Türkiye’nin çok etkileyici bir kültür mirasının olduğunu belirten Flake, gösterilen gayretlerin sonucunda yapıtların yurduna dönmesinden ötürü keyifli olduğunu söyledi.
“Umarım daha fazla örneklerde bir ortada olacağız”
Türkiye’ye çok büyük boyutta eserler getirdiklerini ve bu mevzuda Manhattan Savcılığının fevkalade bir çalışması olduğunu lisana getiren Flake, şöyle devam etti:
“Bu ülkenin yurttaşları ve ABD’liler, burada yapılanları kutlamalı. Aslında kültür varlıklarından bahsederken, buradaki insanlara ilişkin olanlardan bahsediyoruz. ABD ve Türkiye, kültür mirasını muhafaza muahedesini imzaladı. Kaçakçıların ülkeden çıkardığı yapıtları geri getirmeyi bir imzayla taçlandırdık. Bu iş burada bitmeyecek. Kaçakçılar yağmaya devam edecekler, bizler de peşinde olacağız. Kültür mirası daha evvel buradan götürülmüştü. Vizyonlarımız doğrultusunda geri döndürdük. İşbirliğinden son derece mutlunun. Umarım daha fazla örneklerde bir ortada olacağız.”
“Eşsiz yapıtları nereye aitse oraya döndürmek zorundayız”
ABD’nin Manhattan Bölge Savcı Yardımcısı Albay Matthew Bogdanus ise çalınmış ve yağmalanmış kültür varlıklarının iadesinin, ABD ve Türkiye’nin yan yanaya çalışmasının eseri olduğunu anlattı.
Bogdanus, “Yapılabileceğin en güzelini gösterdik, yaptık. Dostlukla, dürüstle bir işin nasıl yapılabileceğini gösterdik.” ifadelerini kullandı.
New York’taki Kültür Varlıklarını Muhafaza Ajansı ile 35 ülkeden yağmalanmış kültür varlıklarının peşinde olduklarını vurgulayan Bogdanus, bugün 6 kıymetli hazinenin, ilişkin olduğu ülkeye döndüğünü kaydetti.
Sonraki jenerasyonlara aktarılacak
Bunun gururunu yaşadıklarını belirten Bogdanus, “Bu, Türkiye’de, Yunanistan’da olabilir. Hepsinin kültür varlıkları, biz buradayken tahminen ülkelerinden götürülüyor. Bu işe baş koymaya devam edeceğiz. Kaçakçıların peşinde olacağız. Masaya yumruğumuzu vuracağız. Bu yağmayı durdurmak durumundayız. Eşsiz ve değerli yapıtları nereye aitse oraya döndürmek zorundayız. Bu harikulâde eserler, ilişkin oldukları ülkelerden koparılamaz. Birlikte olduğumuzu gösteriyoruz. Yarın ve çocuklarımız için kelam veriyoruz. Bu yapıtlarla yaşayacağız, bunlar, sonraki jenerasyonlara aktarılacak.” biçiminde konuştu.
Müzeyi gezdi
Bakan Ersoy, Büyükelçi Flake, Bogdanus ve protokol üyeleri, teslim mukavelesinin imzalanmasının akabinde Antalya Müzesini gezdi.
Yabancı konuklara daha evvel ABD’den Türkiye’ye iade edilen “Yorgun Herakles”in de ortalarında bulunduğu tarihi eserler hakkında bilgi verildi.
İade edilen eserler
Antalya’daki Perge Antik Kenti kökenli Roma periyodu sütunlu lahit kesimleri, milattan sonra 140-150 yıllarına tarihlendiriliyor.
Lahit modülleri, üzerinde betimlenen sahnelerde Herakles, Thesus, ve Akhilleus üzere kahramanların bir ortada gösterilmesi nedeniyle ünik olarak bedellendiriliyor.
Burdur’un Bubon Antik Kenti’nden ülke dışına çıkarıldığı saptanan Roma İmparatoru Lucius Verus’un insan boyutundaki bronz heykelinin, antik kentteki Sebasteion yapısında gerçekleştirilen kaçak hafriyatlarda ele geçirildiği ve yasa dışı yollardan yurt dışına çıkarıldığı biliniyor.
Erken Tunç Çağı’na tarihlendirilen mermer “kusura tipi idol”, Batı Anadolu’da milattan evvel 3 binde yaygın olarak görülen şematize edilmiş bayan figürlerinden.
Milattan evvel 3. yüzyıl Helenistik periyoda ilişkin, oturur halde tasvir edilmiş Attis heykelciğinin, Anadolu kökenli olduğu stil-kritik incelemelerle saptandı.
Frig ve Yunan mitolojisine nazaran Attis, ana tanrıça Kybele’nin sevgilisi yahut eşi ya da oğlu olarak görülüyor, kimi kaynaklarda ise rahip olarak görülüyor.
Roma periyoduna ilişkin Apollon heykelciği, milattan sonra 1-2. yüzyıla tarihlendiriliyor.
Isparta’nın Pisidia Antiokheia Antik Kenti’ne ilişkin düver pişmiş toprak levha ise Frig periyoduna ilişkin.
